DNA’mızın içinde yer aldığı kromozomların ucundaki alana telomer adı veriliyor. Telomerler; kromozomların kararlılığı ve hücre yaşamı için gerekli özelleşmiş heterokromatin yapılardır. İki ayrı çalışmayla telomerlerin yaşamımızdaki önemine dikkat çekeceğiz.
1999 yılında saygın ve prestijli bilim dergilerinden Cell’de yayımlanan çalışma, telomerlerin kısalmasını önleyen enzim telomerazın etsizleştirilmesinin sonuçlarını ortaya koyuyor.
Çalışmada, telomerazları etkisizleştirilmiş farelerin telomer fonksiyonunun kaybı ile yaşlanmaya ait tüm patofizyolojik belirtiler gözlenmemiş ise de pek çok sonuç ortaya çıktı. Telomerazların etkisizleştirilmesinin, yaşa bağlı telomer kısalması ve beraberindeki genetik kararsızlığın; kısalmış ömrün yanı sıra, yara iyileşmesinin gecikmesi, ülseratif deri lezyonlarının artması, erkek fertilitesinin azalması veya infertil olması, saç dökülmesi, saç beyazlaşmasının hızlanması ve hematopoetik hücrelerin rezervlerinin azalması gibi sonuçları gözlendi. Bunun yanı sıra bu farelerde spontan olarak gelişen kanser türlerinde ve insidansında artış olduğu da gösterildi. Çalışmada telomerleri etkisizleştirilmiş farelerin özellikle birçok fizyolojik stres durumuna cevap verme yeteneklerinin yaş artışıyla birlikte azaldığı görülmüştür. Sonuçta bu çalışma ile telomer uzunluğu kararlılığının; sağlıklı ve iyi yaşlanma için çok önemli bir gösterge olduğu ispatlandı.
SAĞ KALIMI ARTTIRDI
Telomerin canlı yaşamındaki önemini gösteren inceleyeceğimiz ikinci çalışma saygın bilim dergilerinden Blood’da geçen 5 Nisan’da yayımlandı. Telomer biyolojisine katkı sağlayan bu çalışmada aplastik anemili (*) farelerde oluşan telomeraz ve/veya ilgili genlerdeki mutasyonun düzeltilmesi ile bulguların geri dönüp dönmeyeceği gözlendi. Öldürücü bir kemik iliği hastalığı olan aplastik anemi, kalıtılmış veya kazanılmış olarak hayatın herhangi bir döneminde ortaya çıkabilir. Kalıtılmış grubun bir alt grubunda hematopoetik kök ve öncü hücrelerde telomeraz ve/veya telomer ile ilişkili diğer genlerde mutasyonların olması sonucu çok kısalmış telomerler görülür. Kazanılmış aplastik anemilerde ise kemik iliği kök ve öncü hücrelerinde telomer kısalması hızlanmıştır. Yapılan bu çalışmada araştırmacılar; telomeraz aktivitesinin tedavi edici etkisini, telomeraz Tert genini taşıyan adeno ile ilişkili virus (AAV) 9 gen terapi vektörünü kullanarak iki farklı bağımsız fare grubunda test ettiler. Yüksek doz AAV9-Tert tedavisinin hematopoetik kök ve öncü hücreleri uyararak kemik iliğinde aplastik anemiyi kurtardığı ve fare yaşamının sürmesini sağladığı görülürken boş vektör verilen farelerde bu etki gözlenmedi. Sonuç olarak araştırmacılar bu çalışmada telomeraz gen terapisi ile aplastik anemili farelerde telomer uzunluğu artışı sağlayarak aplastik anemili farelerin sağ kalımını sağladılar.
Bu iki çalışmadan açık ve net bir şekilde gorüldüğü üzere telomer bütünlüğünün korunması sağlıklı bir yaşam ve yaşlanma için olmazsa olmaz unsurlardan birisidir. Her iki çalışma da hücresel ve doku bazlı yaşlanmayı önleyici tedavi yaklaşımlarının yanı sıra genetik bazlı yaşlanmayı önleyici yaklaşımlara da yeni bir bakış açışı getiriyor.
(*) Aplastik anemi: Kemik iliğinin yeteri kadar veya hiç yeni hücre üretememesi durumu.
Doç. Dr. Şehime Temel
Aydınlık / 27.05.2016
