BARAJLI d’HONDT SİSTEMİ NASIL UYGULANIYOR
YURT DIŞI OYLARIN
SİYASİ PARTİLERİN SEÇİM ÇEVRELERİNDE ALDIKLARA OYLARA YANSITILMASI
Bir seçim çevresinde siyasi partilerin ve
bağımsız adayların elde edecekleri milletvekili sayısının hesaplanması
Türkiye’de 1961’den bu yana – 1965 Millet
Meclisi genel seçimi ile 1966 Millet Meclisi ara seçimi dışında– bütün
milletvekili genel ve ara seçimlerinde d’Hondt sistemi uygulanmıştır; günümüzde
de yürürlükte olan sistem Barajlı d’Hondt Sistemi’dir. Bu sistem Belçikalı
hukukçu ve matematikçi Victor d'Hondt tarafından
1878'de tasarlanmış, nisbi temsil sistemi olup halen Arjantin (%3 seçim
barajı), Avusturya
(%4 seçim barajı), Belçika
(%5 seçim barajı), Bulgaristan
(%4seçim barajı), Ekvador,
Finlandiya, Galler, Hırvatistan, İskoçya, İsrail (%2 seçim
barajı), İzlanda,
Japonya, Kolombiya, Macaristan, Makedonya, Paraguay, Polonya, Portekiz
(%5 seçim barajı), Romanya
(%5 seçim barajı), Sırbistan
(%5 seçim barajı), Slovenya
(%5 seçim barajı) , Şili
gibi ülkelerde uygulanmaktadır.
Ülkemizde seçim barajı 10 Haziran 1983
tarihli 2839 sayılı kanunla %10 seviyesine getirilmiştir. 2839 sayılı “Miletvekili Seçimi Kanunu”nun 33.maddesine
göre; genel seçimlerde ülke genelinde, ara seçimlerde seçim yapılan çevrelerin
tümünde, geçerli oyların % 10’unu geçemeyen partiler milletvekili çıkaramazlar.
Herhangi bir partinin
listesinden seçime katılmayan “bağımsız adaylar”, ülke genel barajına dahil
olmadan, belli bir seçim çevresinden seçilebilme şansına sahiptir. Ülke
genel barajını aşan partilerle birlikte, o seçim çevresinde milletvekili
paylaşımına katılmaktadırlar. Dolayısıyla ülke genel barajını aşan bir partinin
adayından, belli bir seçim çevresinde yüksek oy alan bir bağımsız adayın
seçilme şansı oldukça yüksektir. Bu da
ülke genelinde barajı aşamayan ancak belli bölgelerde güçlü olan bir partinin,
bağımsız adaylarla seçime katılması halinde, milletvekili çıkarma şansını
güçlendirmektedir.
% 10 barajını aşan siyasi
partiler ve bağımsız adaylar (bağımsız adaylar için % 10 barajını aşma koşulu
yoktur) arasında milletvekilliklerinin paylaştırılması Milletvekili Seçim
Kanunu’nun 34. Maddesine göre şu şekilde yapılır:
“Seçime katılmış siyasi partilerin ve bağımsız adayların
adları alt alta ve aldıkları geçerli oy sayıları da hizalarına yazılır. Siyasi
partilerin oy sayıları, önce bire, sonra ikiye, sonra üçe.... ila o çevrenin
çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür. Elde edilen paylar
ile bağımsız adayların aldıkları oylar ayrım yapılmaksızın en büyükten en
küçüğe doğru sıralanır. Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı kadar bu
payların sahibi olan partilere ve bağımsız adaylara rakamların büyüklük
sırasına göre milletvekili tahsis olunur.
Son kalan milletvekilliği için birbirine eşit rakamlar
bulunduğu takdirde, bunlar arasında ad çekilmek suretiyle tahsis yapılır.”
·
%10 BARAJINI AŞAN PARTİLERİN BELİRLENMESİ
Yüksek Seçim Kurulu’nca; SEÇSİS’te il seçim
kurullarından gelen toplam geçerli oy sayısına Ankara İl Seçim Kurulu’ndan
gelen yurt dışı oy sayısı ilave edilerek, yurt
düzeyi geçerli oy toplamı ile
her siyasi partinin aldığı geçerli oy miktarı bulunur. Tespit edilen geçerli oy
toplamına göre, siyasi partilerin yurt düzeyindeki oy yüzdesi hesaplanır; %
10’luk genel barajı aşan siyasi partiler belirlenir ve ilan edilir.
Yüksek Seçim Kurulunca; yurt düzeyinde
geçerli oyların %10’unu geçen siyasi partilerin, il seçim kurullarından gelen
oy miktarlarına ilgili siyasi partinin yurt dışı ve gümrük kapılarında aldığı
toplam oydan her il seçim çevresine isabet eden oy miktarı ilave edilir.
ÖRNEK:
İllerden
gelen toplam geçerli oy sayısının 40.000.000, yurt dışı ve gümrük kapılarından
gelen geçerli oy sayısının da 1.000.000 olduğunu varsayalım. Buna göre yurt düzeyi geçerli toplam oy
sayısı 41.000.000 olur. Aşağıdaki örnekte, partilerin (yurt dışı ve gümrük
kapıları dahil) ve bağımsızların aldıkları toplam oy sayılarının genel oy
toplamına oranları şu şekilde olacaktır:
|
Partiler
ve Bağımsızlar
|
Aldığı Oy
|
Yurt
Düzeyi Geçerli Toplam Oy
|
Oran (%)
|
|
A
Partisi
|
18.000.000
|
41.000.000
|
43,90
|
|
B
Partisi
|
12.000.000
|
41.000.000
|
29,27
|
|
C
Partisi
|
8.000.000
|
41.000.000
|
19,51
|
|
D
Partisi
|
2.000.000
|
41.000.000
|
4,88
|
|
E
Partisi
|
700.000
|
41.000.000
|
1,71
|
|
Bağımsızlar
|
300.000
|
41.000.000
|
0,73
|
|
Toplam
|
41.000.000
|
|
100,00
|
Bu
sonuçlara göre, yurt düzeyinde % 10’luk
genel barajı aşan partiler A, B ve C partileridir.
·
YURT DIŞI OYLARIN SİYASİ PARTİLERİN SEÇİM ÇEVRELERİNDE ALDIKLARA
OYLARA YANSITILMASI
Yurt
dışı seçmenler tarafından kullanılan toplam geçerli oy sayısı YSK tarafından
Türkiye genelinde kullanılan toplam geçerli oy sayısına ilave edilerek yurt
düzeyinde genel oy miktarı ve her partinin ülke genelinde aldığı geçerli oy
miktarı bulunur. Her seçim çevresinde geçerli toplam oy, Yurt Dışı İlçe Seçim
Kurulu’ndan Ankara İl Seçim Kurulu’na gelen toplam oyun diğer seçim
kurullarından gelen oylara bölünmesiyle elde edilen oranda arttırılır. O seçim
çevresinde kullanılan toplam oylarla bu şekilde hesaplanan toplam oy arasındaki
fark partilere, Ankara İl Seçim Kurulu’ndan gelen oydaki hisseleri oranında
taksim edilir ve elde edilen rakamlar o seçim çevresinde aldıkları geçerli
oylara ilave edilir. Bu suretle Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 34.maddesinde
belirlenen ilke doğrultusunda, o seçim çevresinde kullanılan geçerli toplam oy
miktarı ve partilerin aldıkları toplam geçerli oy miktarı bulunur.
Örnek:
A= Yurt dışı seçmenler
tarafından kullanılan geçerli oy toplamı= 1.000.000
B= Türkiye genelinde
kullanılan geçerli oy toplamı= 40.000.000
C= Yurt düzeyi oy
toplamı
C= A + B= 41.000.000
K= Yurt dışı oyların
seçim çevrelerine yansıtılmasında kullanılacak katsayı
A / B = K (1.000.000 / 40.000.000 = 0,025)
K = 0,025
X seçim çevresinde partilerin
ve bağımsızların aldığı toplam geçerli oy sayısı 1.500.000 olsun. X seçim
çevresine ilave edilecek oy miktarı= 1.500.000 x 0,025= 37.500 olur.
X seçim çevresinin yurt dışı
oyları yansıtılmış geçerli oy toplamı 1.537.500
olur.
X seçim
çevresine yurtdışından aktarılan bu 37.500
oy, bu seçim çevresinde seçime katılan siyasi partilere yurt dışı ve gümrük
kapılarında aldıkları toplam oy oranında yansıtılır. X seçim çevresinde seçime katılmış
olan A Partisi’nin yurt dışı oy
toplamı 400.000 diyelim; yurt dışı seçmenlerin geçerli oy toplamı 1.000.000 ise
A Partisi’nin yurt dışı oy oranı
(400.000 / 1.000.000 ) 0,40 olur. Bu
durumda; X seçim
çevresinde A Partisi’ne ilave
edilecek oy miktarı 37.500 x 0,40 = 15.000
olur. Eğer A Partisi’nin bu seçim çevresinde aldığı geçerli oy sayısı 275.000
ise, yurt dışı oyların yansıtılmasıyla bulunan geçerli oy toplamı böylece 290.000’a çıkar.
·
BİR SEÇİM ÇEVRESİNDE SİYASİ PARTİLERİN KAZANACAĞI MİLLETVEKİLİ
SAYISININ HESABI VE BAĞIMSIZ ADAYLARIN MİLLETVEKİLİ SEÇİLMESİ
Yurt
düzeyinde geçerli oyların % 10’unu aştıkları YSK tarafından belirlenen ve ilan
edilen siyasi partilerin bir seçim çevresinde elde edecekleri milletvekili
sayısı ile bağımsız adayların seçilmesi şu şekilde belirlenir:
Siyasi partilerin o
seçim çevresinde aldıkları geçerli oylar önce bire, sonra ikiye…seçim
çevresinin milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür. Sonuçlar, siyasi
parti ve bağımsız aday farkı gözetilmeksizin büyüklük sırasına göre sıralanır.
O seçim çevresi için saptanmış toplam milletvekili sayısı, ülke barajını aşmış
siyasi partilere ve bağımsız adaylar (bağımsız adaylar için ülke barajı yok) bu
sıraya göre dağıtılır.
Örnek:
Bir
seçim çevresinde seçime katılan ve genel barajı aşan siyasi partiler ile
bağımsız adayların geçerli oylarının dağılımının aşağıdaki gibi olduğunu
varsayalım:
|
A Partisi
|
56.000
|
|
B Partisi
|
42.000
|
|
C Partisi
|
40.000
|
|
Bağımsız Aday (a)
|
90.500
|
|
Bağımsız Aday (b)
|
80.000
|
Bu
seçim çevresinde 5 milletvekili çıkarılacağını varsayarsak, bu milletvekillerin
dağılımı şu şekilde olacaktır:
Önce,
barajı aşan siyasi partilerin aldıkları geçerli oylar bu seçim çevresinde 5
milletvekili seçileceğinden birden beşe kadar bölünür.|
Parti Adı
|
Aldığı Geçerli Oy
|
1/1
|
1/2
|
1/3
|
1/4
|
1/5
|
|
A Partisi
|
56.000
|
56.000
|
28.000
|
18.667
|
14.000
|
11.200
|
|
B Partisi
|
42.000
|
42.000
|
21.000
|
14.000
|
10.500
|
8.400
|
|
C Partisi
|
40.000
|
40.000
|
20.000
|
13.333
|
10.000
|
8.000
|
Bu
işlemden sonra en fazla oya sahip siyasi parti ve bağımsız adayı büyükten
küçüğe sıraladığımızda seçilen 5 milletvekilinin dağılımı şu şekilde olacaktır:
|
Bağımsız Aday (a)
|
90.500
|
1 MV
|
|
Bağımsız Aday (b)
|
80.000
|
1 MV
|
|
A Partisi
|
56.000
|
1 MV
|
|
B Partisi
|
42.000
|
1 MV
|
|
C Partisi
|
40.000
|
1 MV
|
