SEÇİMLERDE BARAJLI d'HONDT SİSTEMİ NASIL UYGULANIYOR ?

BARAJLI d’HONDT SİSTEMİ NASIL UYGULANIYOR

YURT DIŞI OYLARIN SİYASİ PARTİLERİN SEÇİM ÇEVRELERİNDE ALDIKLARA OYLARA YANSITILMASI

Bir seçim çevresinde siyasi partilerin ve bağımsız adayların elde edecekleri milletvekili sayısının hesaplanması

   Türkiye’de 1961’den bu yana – 1965 Millet Meclisi genel seçimi ile 1966 Millet Meclisi ara seçimi dışında– bütün milletvekili genel ve ara seçimlerinde d’Hondt sistemi uygulanmıştır; günümüzde de yürürlükte olan sistem Barajlı d’Hondt Sistemi’dir. Bu sistem Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor d'Hondt tarafından 1878'de tasarlanmış, nisbi temsil sistemi olup halen Arjantin (%3 seçim barajı), Avusturya (%4 seçim barajı), Belçika (%5 seçim barajı), Bulgaristan (%4seçim barajı), Ekvador, Finlandiya, Galler, Hırvatistan, İskoçya, İsrail (%2 seçim barajı), İzlanda, Japonya, Kolombiya, Macaristan, Makedonya, Paraguay, Polonya, Portekiz (%5 seçim barajı), Romanya (%5 seçim barajı), Sırbistan (%5 seçim barajı), Slovenya (%5 seçim barajı) , Şili  gibi ülkelerde uygulanmaktadır.

   Ülkemizde seçim barajı 10 Haziran 1983 tarihli 2839 sayılı kanunla %10 seviyesine getirilmiştir. 2839 sayılı “Miletvekili Seçimi Kanunu”nun 33.maddesine göre; genel seçimlerde ülke genelinde, ara seçimlerde seçim yapılan çevrelerin tümünde, geçerli oyların % 10’unu geçemeyen partiler milletvekili çıkaramazlar. Herhangi bir partinin listesinden seçime katılmayan “bağımsız adaylar”, ülke genel barajına dahil olmadan, belli bir seçim çevresinden seçilebilme şansına sahiptir. Ülke genel barajını aşan partilerle birlikte, o seçim çevresinde milletvekili paylaşımına katılmaktadırlar. Dolayısıyla ülke genel barajını aşan bir partinin adayından, belli bir seçim çevresinde yüksek oy alan bir bağımsız adayın seçilme şansı oldukça yüksektir. Bu da ülke genelinde barajı aşamayan ancak belli bölgelerde güçlü olan bir partinin, bağımsız adaylarla seçime katılması halinde, milletvekili çıkarma şansını güçlendirmektedir.

   % 10 barajını aşan siyasi partiler ve bağımsız adaylar (bağımsız adaylar için % 10 barajını aşma koşulu yoktur) arasında milletvekilliklerinin paylaştırılması Milletvekili Seçim Kanunu’nun 34. Maddesine göre şu şekilde yapılır:

“Seçime katılmış siyasi partilerin ve bağımsız adayların adları alt alta ve aldıkları geçerli oy sayıları da hizalarına yazılır. Siyasi partilerin oy sayıları, önce bire, sonra ikiye, sonra üçe.... ila o çevrenin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür. Elde edilen paylar ile bağımsız adayların aldıkları oylar ayrım yapılmaksızın en büyükten en küçüğe doğru sıralanır. Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı kadar bu payların sahibi olan partilere ve bağımsız adaylara rakamların büyüklük sırasına göre milletvekili tahsis olunur.

Son kalan milletvekilliği için birbirine eşit rakamlar bulunduğu takdirde, bunlar arasında ad çekilmek suretiyle tahsis yapılır.”

 

·         %10 BARAJINI AŞAN PARTİLERİN BELİRLENMESİ

   Yüksek Seçim Kurulu’nca; SEÇSİS’te il seçim kurullarından gelen toplam geçerli oy sayısına Ankara İl Seçim Kurulu’ndan gelen yurt dışı oy sayısı ilave edilerek, yurt düzeyi geçerli oy toplamı ile her siyasi partinin aldığı geçerli oy miktarı bulunur. Tespit edilen geçerli oy toplamına göre, siyasi partilerin yurt düzeyindeki oy yüzdesi hesaplanır; % 10’luk genel barajı aşan siyasi partiler belirlenir ve ilan edilir.

   Yüksek Seçim Kurulunca; yurt düzeyinde geçerli oyların %10’unu geçen siyasi partilerin, il seçim kurullarından gelen oy miktarlarına ilgili siyasi partinin yurt dışı ve gümrük kapılarında aldığı toplam oydan her il seçim çevresine isabet eden oy miktarı ilave edilir.

ÖRNEK: İllerden gelen toplam geçerli oy sayısının 40.000.000, yurt dışı ve gümrük kapılarından gelen geçerli oy sayısının da 1.000.000 olduğunu varsayalım. Buna göre yurt düzeyi geçerli toplam oy sayısı 41.000.000 olur. Aşağıdaki örnekte, partilerin (yurt dışı ve gümrük kapıları dahil) ve bağımsızların aldıkları toplam oy sayılarının genel oy toplamına oranları şu şekilde olacaktır: 

Partiler ve Bağımsızlar	Aldığı Oy	Yurt Düzeyi Geçerli Toplam Oy	Oran (%)
A Partisi	18.000.000	41.000.000	43,90
B Partisi	12.000.000	41.000.000	29,27
C Partisi	8.000.000	41.000.000	19,51
D Partisi	2.000.000	41.000.000	4,88
E Partisi	700.000	41.000.000	1,71
Bağımsızlar	300.000	41.000.000	0,73
Toplam	41.000.000		100,00

Bu sonuçlara göre, yurt düzeyinde  % 10’luk genel barajı aşan partiler A, B ve C partileridir.

·         YURT DIŞI OYLARIN SİYASİ PARTİLERİN SEÇİM ÇEVRELERİNDE ALDIKLARA OYLARA YANSITILMASI

Yurt dışı seçmenler tarafından kullanılan toplam geçerli oy sayısı YSK tarafından Türkiye genelinde kullanılan toplam geçerli oy sayısına ilave edilerek yurt düzeyinde genel oy miktarı ve her partinin ülke genelinde aldığı geçerli oy miktarı bulunur. Her seçim çevresinde geçerli toplam oy, Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu’ndan Ankara İl Seçim Kurulu’na gelen toplam oyun diğer seçim kurullarından gelen oylara bölünmesiyle elde edilen oranda arttırılır. O seçim çevresinde kullanılan toplam oylarla bu şekilde hesaplanan toplam oy arasındaki fark partilere, Ankara İl Seçim Kurulu’ndan gelen oydaki hisseleri oranında taksim edilir ve elde edilen rakamlar o seçim çevresinde aldıkları geçerli oylara ilave edilir. Bu suretle Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 34.maddesinde belirlenen ilke doğrultusunda, o seçim çevresinde kullanılan geçerli toplam oy miktarı ve partilerin aldıkları toplam geçerli oy miktarı bulunur.

Örnek:

A= Yurt dışı seçmenler tarafından kullanılan geçerli oy toplamı= 1.000.000

B= Türkiye genelinde kullanılan geçerli oy toplamı= 40.000.000

C= Yurt düzeyi oy toplamı

C= A + B= 41.000.000

K= Yurt dışı oyların seçim çevrelerine yansıtılmasında kullanılacak katsayı

A / B = K     (1.000.000 / 40.000.000 = 0,025)

K = 0,025

X seçim çevresinde partilerin ve bağımsızların aldığı toplam geçerli oy sayısı 1.500.000 olsun. X seçim çevresine ilave edilecek oy miktarı= 1.500.000 x 0,025= 37.500 olur.

X seçim çevresinin yurt dışı oyları yansıtılmış geçerli oy toplamı 1.537.500 olur.

X seçim çevresine yurtdışından aktarılan bu 37.500 oy, bu seçim çevresinde seçime katılan siyasi partilere yurt dışı ve gümrük kapılarında aldıkları toplam oy oranında yansıtılır. X seçim çevresinde seçime katılmış olan A Partisi’nin yurt dışı oy toplamı 400.000 diyelim; yurt dışı seçmenlerin geçerli oy toplamı 1.000.000 ise A Partisi’nin yurt dışı oy oranı (400.000 / 1.000.000 ) 0,40 olur. Bu durumda; X seçim çevresinde A Partisi’ne ilave edilecek oy miktarı 37.500 x 0,40 = 15.000 olur. Eğer A Partisi’nin bu seçim çevresinde aldığı geçerli oy sayısı 275.000 ise, yurt dışı oyların yansıtılmasıyla bulunan geçerli oy toplamı böylece 290.000’a çıkar.

·         BİR SEÇİM ÇEVRESİNDE SİYASİ PARTİLERİN KAZANACAĞI MİLLETVEKİLİ SAYISININ HESABI VE BAĞIMSIZ ADAYLARIN MİLLETVEKİLİ SEÇİLMESİ

Yurt düzeyinde geçerli oyların % 10’unu aştıkları YSK tarafından belirlenen ve ilan edilen siyasi partilerin bir seçim çevresinde elde edecekleri milletvekili sayısı ile bağımsız adayların seçilmesi şu şekilde belirlenir:

 Siyasi partilerin o seçim çevresinde aldıkları geçerli oylar önce bire, sonra ikiye…seçim çevresinin milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür. Sonuçlar, siyasi parti ve bağımsız aday farkı gözetilmeksizin büyüklük sırasına göre sıralanır. O seçim çevresi için saptanmış toplam milletvekili sayısı, ülke barajını aşmış siyasi partilere ve bağımsız adaylar (bağımsız adaylar için ülke barajı yok) bu sıraya göre dağıtılır.

Örnek:

Bir seçim çevresinde seçime katılan ve genel barajı aşan siyasi partiler ile bağımsız adayların geçerli oylarının dağılımının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım:

A Partisi	56.000
B Partisi	42.000
C Partisi	40.000
Bağımsız Aday (a)	90.500
Bağımsız Aday (b)	80.000

Bu seçim çevresinde 5 milletvekili çıkarılacağını varsayarsak, bu milletvekillerin dağılımı şu şekilde olacaktır:

Önce, barajı aşan siyasi partilerin aldıkları geçerli oylar bu seçim çevresinde 5 milletvekili seçileceğinden birden beşe kadar bölünür.

Parti Adı	Aldığı Geçerli Oy	1/1	1/2	1/3	1/4	1/5
A Partisi	56.000	56.000	28.000	18.667	14.000	11.200
B Partisi	42.000	42.000	21.000	14.000	10.500	8.400
C Partisi	40.000	40.000	20.000	13.333	10.000	8.000

Bu işlemden sonra en fazla oya sahip siyasi parti ve bağımsız adayı büyükten küçüğe sıraladığımızda seçilen 5 milletvekilinin dağılımı şu şekilde olacaktır:

Bağımsız Aday (a)	90.500	1 MV
Bağımsız Aday (b)	80.000	1 MV
A Partisi	56.000	1 MV
B Partisi	42.000	1 MV
C Partisi	40.000	1 MV